ในช่วงเดือน ๔ ของทุกปี ชาวบ้านในชุมนุมเล็ก ๆ ริมฝั่งแม่มูล จะจัดงานบุญครั้งยิ่งใหญ่ เรียกว่า บุญมหาชาติ ทุกคนจะพากันแต่งกายด้วยเสื้อผ้าที่สวยงาม และพกพาใบหน้าที่เปี่ยมสุขมาร่วมงานกันอย่างครื้นเครงสนุกสนาน หนึ่งในนั้นก็คือ พิณ ครูช่วยสอน และ เดือน หญิงคนรัก ทั้งสองรักกันมากแต่จำต้องพรากจากกัน เพราะลุง แสวง กับป้าอัญชลี มาขอเดือนเป็นลูกบุญธรรม และตั้งใจจะส่งเสียให้เธอเรียนสูง ๆ ตอนแรกเดือนไม่อยากไป แต่เธอก็ไม่สามารถขัดคำแม่ได้ จึงจำใจจากลาพิณด้วยความอาลัย พิณสัญญาว่าจะนับวันเวลารอเดือนอยู่ที่ริมแม่มูลสายนี้

          พิณเห็นว่าการศึกษาเท่านั้นจะช่วยให้ลูกแม่มูลไม่ต้องพลัดพรากจากถิ่นเกิด จึงไปปรึกษาครู ตะวัน ครูใหญ่โรงเรียนประจำชุมชน เรื่องการพัฒนาการศึกษา แต่ครูตะวันที่ผ่านโลกมามากและถอดใจกับเรื่องนี้ไปนานแล้ว บอกพิณว่าตอนนี้แม่มูลกำลังจะตายเพราะ เถ้าแก่เส็ง พาพวกมาแอบดูดทรายไปขาย ทำให้จำนวนปลาลดลง ชาวบ้านไม่สามารถทำอาชีพจับปลาได้อีกต่อไป พวกเขาจึงสนับสนุนให้ลูกหลานไปทำงานในโรงงานมากกว่าเรียนต่อสูง ๆ แต่พิณเห็นว่าถ้ามีกิจกรรมอื่นให้เด็ก ๆ ทำระหว่างเรียนหนังสือ และมีรายได้มาจุนเจือครอบครัว จะช่วยแก้ปัญหานี้ได้ เขาจึงไปปรึกษา คำแปง หัวหน้าคณะลำเพลิน ที่เขาใช้เวลาว่างหลังการสอนแต่งเพลงให้